Actueel

Column: Eisen

ma 04 jul 2022

De klant-die-koning-is staat op z’n strepen. En eist op hoge toon respect, of voorrang, of een uitzonderingspositie. Onderwijzers proberen de hoge toon van ouders te dempen, artsen onderhandelen met dreigende patiënten die stáán op een doorverwijzing naar de specialist, therapeuten herkennen de cliënten die dwingend voorschrijven wat er dient te gebeuren, de bijstandsmedewerker tast twijfelend naar de alarmknop.

In 1240 werd het woord ‘eisen’ nog gebruikt in de betekenis van ‘verlangen’, maar in de loop der eeuwen – of was het slechts decennia? – is het via het krachtigere ‘zeer dringend vragen’, verworden tot ‘dwingend voorschrijven’. Zo is ook de grens van assertieve mondigheid naar agressief bevelen in de loop der jaren verschoven. Voor jezelf opkomen lijkt nu gelijk aan gebiedend opeisen. Maar ook frustratietolerantie valt te leren. Samengevat in de titel van een boek van Herman Finkers: De cursus 'Omgaan met teleurstellingen' gaat wederom niet door.

Eisen, opgesomd in een statement, samengevat tot een passende slogan op een spandoek of langdradig beschreven in een juridisch document. En altijd met een stok achter de deur: sancties. Looneisers dreigen met staking, vestigingseisen stellen boetes in het vooruitzicht, toelatingseisen houden anders de poort gesloten en kwaliteitseisen stellen maatregelen in het vooruitzicht die je beroepshalve zullen treffen. En je kunt het er lang en breed over hebben, maar als onderhandelingsruimte ontbreekt, is de keuze uiteindelijk tweeërlei: je voldoet aan de eisen of je neemt de sancties voor lief.

Een eis verlangt volgzaamheid of gehoorzaamheid. Wie de kans op reactieve weerstand wil verkleinen, verpakt een eis daarom in een vriendelijk verzoek. Om stil te zijn, plaats te maken, achter de lijn te blijven, op uw beurt te wachten en plaats te nemen. En ‘u mag in dit kluisje uw tas opbergen’. Een formulering waarmee de suggestie wordt gewekt van een keuze waar men, wat een gemak, vrijelijk gebruik van kan maken. Maar het zijn in glitterpapier verpakte eisen waar op z’n minst berisping of afkeuring achter verscholen gaat. Of gewoon een toegangsverbod.

Eisen reguleren, ze stellen grenzen, bewaken kwaliteit en behartigen belangen. Maar wat ze missen, is de veronderstelling van welwillendheid. Dat het allesbehalve vanzelfsprekend is om daar een beroep op te kunnen doen, dichtte Judith Herzberg (1992) treffend met deze woorden:

Er is nog zomer en genoeg
wat zou het loodzwaar
tillen zijn wat een gezwoeg
als iedereen niet iedereen
ter wille was als iedereen
niet iedereen op handen droeg.

Irene Diepstraten is psychosociaal therapeut, verleent psychosociale gespreksconsulten en is gespecialiseerd in hersenmetingen en de wetenschappelijk onderbouwde toepassing van neurofeedback. www.helmond-bmc.nl