Actueel

Column: Plaatjes

ma 14 sep 2020 - Jetske Zijlstra

Laatst had ik een droom...
Dit is het waargebeurde deel. Enkele maanden geleden was ik op een congres. Daar sprak een seksuoloog-relatietherapeut. Ze had echt een goed verhaal, ik was geboeid. Op een bepaald moment in haar verhaal gaat het over ‘tot opwinding komen’. We zien een sheet met afbeeldingen. In deze plaatjes valt onmiddellijk op dat de plaatjes gericht zijn op opwinding bij de man. Alles heel traditioneel; man kijkt naar mooie vrouw (standaard plaatje mooie vrouw, borsten, decolleté, lang haar), man krijgt erectie. We zien ook een afbeelding van een vagina maar daar gebeurt helemaal niks.

Plaatjes zijn krachtig, in één klap maak je veel helder. In één klap kun je dus ook een stereotype beeld van jewelste neerzetten.

Ik zit achterin in de zaal, met mijn collega. We zitten daar zodat we makkelijk wat eerder weg kunnen omdat we aansluitend een workshop geven. De zaal is voor 80% gevuld met vrouwen.

Ik zie die beelden en stuiter op mijn stoel. Dergelijke stereotypering vind ik echt niet meer kunnen. Niet alleen op het gebied van seksualiteit overigens.
Ik zit op mijn stoel, mijn collega stuitert ook en ik meen veel meer vrouwen om me heen te zien stuiteren. Ik wil iets doen maar ik blokkeer. Het moment gaat voorbij en daar heb ik gruwelijke spijt van.

Mijn wensdroom...
Ik zit in de zaal, sta op uit mijn stoel en roep van achteruit de zaal dat ik graag iets wil zeggen als dat mag. Dat ik heel erg opgewonden ben geworden bij het zien van de plaatjes (zaal lacht). Nee, ik heb geen microfoon nodig, de opwinding helpt me luid en duidelijk te zijn (lachen). Nee, ik ben niet seksueel opgewonden geraakt.

“Excuses dat ik je onderbreek maar ik heb heel erg veel moeite met de plaatjes die je gebruikt. Het stuit me tegen de borst dat ze zo traditioneel en stereotiep zijn. Eerlijk gezegd vind ik dit nogal een deceptie. We zitten hier met bijna allemaal vrouwen, waarvan ik me kan voorstellen dat, als je over ‘seksueel in opwinding komen’ spreekt, wij hier nu ter plekke allemaal fantasieën hebben over wat ons tot opwinding kan brengen. Dat opwinding sowieso ook bij ons hoort en dat we dan een vochtige en opgezwollen vagina voor ons zien. Dit hele beeld ontbreekt in jouw sheets. In seks draait het dus alleen om de man, dat zeggen die plaatjes. Dat beeld zou je toch niet meer willen moeten doorgeven” (juichend applaus in de zaal). “Ik vind je verhaal goed en inspirerend, maar ik ben nu totaal afgeleid en, zoals ik al zei, erg teleurgesteld. Dat belemmert me om nog serieus verder te kunnen luisteren”.

Gloeiende, wat had ik dat graag allemaal willen zeggen.

Ik zie de spreekster stil worden. Ze laat mijn woorden even bezinken en zegt dan heel gemeend en oprecht: “Daar heb je helemaal gelijk in. Ik voel me betrapt. Ongemerkt grijp ik terug - terwijl ik echt beter weet en anders wil - op verouderde, traditionele beelden.” Ze kijkt de zaal in en ziet de zee van vrouwen voor zich, ze beseft dat ze met deze voorbeelden een beeld bekrachtigt wat kwetsend is en uitsluit, en dat benoemt ze hardop.

Werkelijkheid
Wat zou ik wensen dat deze droom werkelijkheid was. En dan vooral hoe mijn woorden ontvangen werden. Een nog betere versie is natuurlijk dat ik helemaal niks had hoeven zeggen. Het lijkt een onbenullig gegeven, plaatjes die niet kloppen. Is het erg? Is het erg dat de plaatjes niet kloppen? Je kunt daar toch wel even doorheen kijken, toch? Moeten we nu voortdurend overal rekening mee houden? 

Ja, dat is erg en ja, daar moet je rekening mee houden. Want met elk beeld, dat vaak terloops en als vanzelfsprekend wordt gebracht, bevestig je, in dit geval, stereotype en traditionele man-vrouwbeelden en wit- en hetero-normatief denken. Dat is kwetsend, vernederend en je sluit mensen uit.

Het is mijn ervaring dat in opleidingen, workshops en lezingen, het nog veel te vaak gebeurt dat beelden, taal en aangehaalde theorieën niet zijn opgefrist, bijgeschaafd of van een hedendaagse context voorzien. Alsof de maatschappelijke discussie en ontwikkelingen hierover niet lijken te zijn doorgedrongen. Alsof er geen moeite voor wordt gedaan met als effect dat het niet serieus genomen lijkt te worden.

Respectvol
Stel dat deze beelden meegenomen worden de praktijkruimte in? In een opleidingssetting stellen we toch een voorbeeld? Nu kan het een slip of the tongue zijn, effe niet goed opgelet, een automatisme, sheet niet aangepast. Gelukkig zijn sommige toehoorders, studenten, deelnemers of collega’s de beroerdste niet. Als ze het waarnemen attenderen ze je er graag op.

Dat er mensen zijn die hier een sterkere antenne in ontwikkeld hebben, kun je zien als een voordeel waar je dankbaar gebruik van kunt maken. Zoals de spreker deed in mijn droom: respectvol, verantwoordelijk, ruimhartig, volwassen. Maar zo gaat het helaas niet altijd in de praktijk. Ik spreek uit eigen ervaring; op andere momenten is het me namelijk wel degelijk gelukt me ter plekke uit te spreken. En zijn er anderen die dat ook doen.

Een paar voorbeelden van mogelijke reacties...
Je wordt gepreoccupeerdheid verweten. Dat komt omdat mensen iets van je weten, bijvoorbeeld dat je zelf homoseksueel bent. Net zoals je van andere mensen weet dat ze hetero zijn. In opleidingen wissel je zaken uit. Zo gaat dat. Maar in bepaalde omstandigheden worden feiten ineens anders gewogen.
Of er wordt helemaal niks gezegd; het dodelijke zwijgen. Wat gepaard gaat met blikken waar je de tekst in kunt lezen: ‘je verpest ons moment of ons feestje’ of ‘het wordt allemaal wel heel verantwoord zo’. Deze gedachten worden trouwens bij tijd en wijle ook doodgewoon hardop uitgesproken.
Of er wordt, nadat je bijvoorbeeld een man-vrouwstereotypering ter sprake hebt gebracht, op andere momenten in de opleiding dat zoiets zich weer voordoet gezegd: “Oh, dat mag niet van Jetske”, hahaha. Niemand corrigeert, iedereen lacht. Je inhoudelijke kritiek wordt gereduceerd tot een ‘persoonlijk kwetsbaar puntje’.

Wakker schudden
Om op dit gedrag weer feedback te geven is lastig. Het voelt toch als een stoot uit onverwachte hoek. Waardoor het eerder luchthappen is dan er luchtig boven blijven hangen en zo een weerwoord te geven. Het blijkt een hardnekkig fenomeen waarmee we van doen hebben. Met dit schrijven hoop ik u wakker te schudden. Ik ga er namelijk van uit dat u mijn boodschap onderschrijft. Ik hoop dat u zelf moeite gaat doen, in actie komt en mee helpt wakker schudden.

Want een duim opsteken naar mij, zeggen dat ik goed bezig ben of ga zo door (reacties die ik krijg), is voor mij niet de reactie die ik wens. Leuk en aardig hoor, maar daar is het me niet om te doen.


Jetske Zijlstra is vaktherapeut/muziek en psychodrama, relatietherapeut/EFT, systeemcoach en Master in transformatiepsychologie en Voice Dialogue. Ze voert een eigen praktijk: Z+Z coaching en therapie. Tevens is zij docent Zelfervaring aan de Artez Hogeschool, afdeling muziektherapie. www.jetskezijlstra.nl