Actueel

Een taal, een vak, een vereniging

ma 05 jul 2021

Tekentaal is letterlijk: taal van tekens en beelden. Sinds de oertijd wordt teken- en beeldtaal gebruikt op rotsen, kleding, gebruiksvoorwerpen, lichaamsdelen en meer. Tekenen is een natuurlijke manier om wat innerlijk leeft en belangrijk is, naar buiten te brengen en te laten zien.
De psychosociaal therapeuten, kindertherapeuten, coaches, kindercoaches en docenten aangesloten bij Vereniging Tekentaal maken gebruik van deze tekentaal. Je maakt als cliënt tekeningen of schilderingen over de specifieke situatie waarin je jezelf bevindt en deze beelden ga je exploreren en bespreken met je tekentaaldeskundige.

Een tekening of beeldend werk laat zien waar je je niet bewust van bent, maar wat wel degelijk een rol speelt. Dit is een belangrijke toegevoegde waarde. Je kunt je niet achter woorden verschuilen.  De tekening laat het onbewuste zien; dat wat er werkelijk speelt. 
Met tekentaal werken is tegelijkertijd een manier om creatief scheppend bezig te zijn, je te bezinnen, te bewegen en bezield te worden. 
De methode werkt door middel van thema’s en symbolen die door de tekenaar zelf gekozen worden of die door de docent, coach, kindercoach of therapeut of kindertherapeut worden aangereikt. 
Als woorden niet meer bijdragen aan de oplossing van een probleem en mogelijk zelfs destructief werken, is er tekentaal. Je kunt op papier in teken- of beeldtaal, non-verbaal, ook gesprekken voeren: in conflictsituaties, op specifieke levensgebieden, in relatie- en werksituaties. Je spreekt als het ware ‘met je handen’. Door deze gesprekken - waar vooraf goede afspraken aan ten grondslag liggen - worden de onderlinge problemen en de handelwijze zichtbaar gemaakt. De uitkomst van het proces is vaak een eyeopener voor iedereen die bij de gegeven situatie betrokken is. Je kunt dit in groeps- of teamverband doen, met twee personen, of 1 op 1 met je psychosociaal therapeut.

Voor wie is Tekentaal?
Tekentaal is geschikt voor iedereen die zelf graag creatief scheppend bezig wil zijn en persoonlijke groei belangrijk vindt. Het werkt voor alle leeftijdsgroepen: kinderen, jongvolwassenen, volwassenen en ouderen. Tekentaal kan individueel en in groepen worden ingezet in therapie en coaching. Tekentaaldocenten werken veelal met groepen.
Tekentaal kan op scholen worden ingezet om kinderen te leren goed met elkaar om te gaan of een rustpunt in de klas te scheppen. Het is eveneens een goede methodiek om toe te passen in woon-zorginstellingen, ziekenhuizen, buurtcentra en verenigingen. Ook bedrijven staan open voor Tekentaal, denk aan teambuilding of verbetering van de communicatie en/of creativiteit.
Voorbeelden van waarbij tekentaal kan worden gebruikt zijn levensfaseproblematiek, relatie- of scheidingsproblematiek, trauma- en rouwverwerking, chronische ziekte, angst, dementie, autisme.
Tekentaal kan dienen als een creatieve uitlaatklep, het werkt ordenend en helend en je krijgt inzicht en kennis over jezelf en je eigen handelen. Het helpt je te onderzoeken hoe je dingen in je leven kunt loslaten en kunt veranderen. Op dit moment, in deze Coronatijd, is dat een heel belangrijk item, we hebben hier allemaal mee te maken. Tekentaal zorgbieders zijn over het algemeen direct beschikbaar, zij hebben geen lange wachtlijsten.

Deskundig
In heel Nederland vind je Tekentaal psychosociaal (kinder)therapeuten, (kinder)coaches en docenten. Veel leden zijn geschoold in meer dan één discipline.
Docenten, coaches en therapeuten werken elk op hun eigen manier met teken- en beeldtaal samen met jou aan de doelen die je wilt behalen en/of het probleem dat je wilt oplossen.
Zij werken vanuit een holistische zienswijze, met een open houding ten opzichte van de samenwerking met de reguliere manier van werken. Het belang en de gezondheid van de cliënt staat hierbij voorop. Er zijn ook tekentaaldeskundigen die zelf in de reguliere zorg werken en complementair. 
Tekentaaldeskundigen hebben verschillende achtergronden qua opleidingen en specialisaties. 
De opleidingen verschillen qua accent op een benadering of methode, maar alle opleidingen stellen teken- en beeldtaal centraal.

Psychosociaal therapeut
De psychosociaal therapeut werkt meestal met een individuele benadering, maar niet altijd. 
De cliënt heeft een hulpvraag en er worden in overleg doelen gesteld en een behandelplan gemaakt. Hoewel aan de actuele problematiek wordt gewerkt, kan aandacht voor het verleden (herkenbaar in het hier en nu) van de cliënt ook een rol spelen en bijdragen aan de oplossing. In therapie ontdekt de cliënt betekenis in zijn of haar tekeningen en schilderingen en bespreekt dit met de therapeut.  Dit proces is heel waardevol om angst aan te pakken en rouw en oud of recent trauma te verwerken. Ook leer je onbewuste belemmerende overtuigingen te transformeren, keuzes te maken en je eigen authenticiteit te ervaren. 
De psychosociaal therapeuten zijn allen opgeleid met verschillende waardevolle oude en nieuwe therapiestromingen, methodes en technieken. Kindertherapeuten zijn gespecialiseerd in het werken met kinderen.

Tekentaaldocent
De tekentaaldocent werkt meestal met groepen. Hij/zij helpt je met technieken en opdrachten die het proces van je expressievermogen tot ontwikkeling te brengen. Ook een docent leert je te voelen wat de beelden voor je betekenen en wat dat over jou zegt en helpt je belemmerende overtuigingen te transformeren en je eigen potentie en energie te ervaren.

Coach
De coach werkt doelgericht, zowel individueel als met groepen en met een nadruk op beelden uit de actualiteit. De coach brengt je in beweging richting je doel. Hij/zij zoekt met jou naar de beelden bij je doel, wat deze je vertellen en wat de belemmerende factoren zijn die je tegenhouden je doel te bereiken. Voorbeeldvragen zijn: ‘Wat wordt zichtbaar in jouw beeld?’
 “Wat (uit de tekening) kun je inzetten om je doel te bereiken?” De kindercoach is gespecialiseerd in het werken met kinderen.

Cocreatie
Tekentaalzorgverleners vallen onder de complementaire zorg en werken vaak zelfstandig in een eigen praktijk of in een multidisciplinaire praktijk, instituut, school of (zorg-)instelling. Er wordt steeds meer samengewerkt met zorgprofessionals in de reguliere psychosociale en medische zorg.
Een voorbeeld van een goede samenwerking tussen reguliere en complementaire therapie is het volgende. Tekentaal is vaak een voorportaal of ondersteuning voor cliënten die ook een psycholoog of psychiater zien. Wanneer een tekentaaldeskundige met de cliënt aan het werk gaat, maakt de cliënt intuïtieve tekeningen over de situatie waarin hij of zij zich bevindt. De ontstane beeldtaal ‘lezen’ ze samen, waarbij ze zoeken naar valkuilen en mogelijke oplossingen. De cliënt ‘weet’ innerlijk wat er aan schort, de therapeut helpt het inzichtelijk te maken en ‘boven water’ te krijgen. 
De cliënt vindt oplossingen en de tekentaaldeskundige helpt hem of haar de nieuw verworven inzichten en veranderingen vervolgens weer in de tekening om te zetten. Via het teken- of schilderproces kan de cliënt het geleerde meteen implementeren. Dit is een heel werkzaam bestanddeel van het proces. 
Naderhand neemt de cliënt de tekening of schildering mee naar de psycholoog of psychiater en legt deze uit wat er in de tekening naar voren is gekomen. Dit wordt ervaren als een aanzienlijke stap in de richting van herstel. De cliënt gebruikt zijn eigen beelden en symbooltaal die aansluiten bij zijn thematiek, probleem of trauma. We zijn blij dat steeds meer professionals in de reguliere zorg de waarde van tekentaal zien.

Lichaam
Vaak worden vooraf aan het beeldende werk grondings- en ademhalingsoefeningen gedaan om de spanning los te laten, om in het hier en nu te komen, zodat je jezelf veilig kunt voelen. Het lichaam is belangrijk, het vertelt veel. 
Komt er tijdens een sessie een onderliggend probleem bovendrijven in het getekende beeld, dan wordt daarnaar gekeken en wordt het beeld besproken met de cliënt. Hierbij wordt aandacht gegeven aan het denken en het voelen en hoe zich dit in het lichaam uit. Daaruit wordt dan een nieuwe opdracht gedefinieerd die als het mogelijk is ter plekke wordt uitgewerkt en anders wordt deze mee naar huis gegeven als het onderwerp zich daartoe leent. Bij een volgende sessie brengt de cliënt de sessie andere ondersteunende oefeningen worden gedaan en/of mee naar huis worden gegeven als dat de cliënt ondersteunt.

Preventie
Tekentaal is vanwege de unieke eigenschappen niet uitsluitend bedoeld voor als zich al een probleem heeft gemanifesteerd, maar kan heel goed worden ingezet als methode voor preventie. Juist vanwege de kijk op het geheel van de mens in wisselwerking met de omgeving en het lichaam biedt Tekentaal openingen voor meer bewustzijn over hoe je lichamelijk gezond kunt blijven en hoe je goed kunt blijven functioneren in relaties, werk en je leefomgeving. 
Focussen op de taal van je lichaam in tekeningen en schilderingen in combinatie met onder andere visualisaties, meditatie en mindfulness - in de sessies en daarbuiten - kan grote verschuivingen geven richting een gezondere levensstijl met beter passende voedingskeuzes en een mooie balans tussen beweging, rust, werk en ontspanning. 

Proces
Allereerst wordt een plan van aanpak gemaakt. Daarin wordt vastgesteld wat de actuele situatie is en om hoeveel sessies of lessen het gaat. Dit kan later worden aangepast. Voor een therapietraject wordt ook een intake gedaan en worden doelen gesteld
De duur van een Tekentaalwerkvorm varieert. Docenten en (kinder)coaches werken, afhankelijk van de plek, de doelgroep, de groepsgrootte en het doel met lessen en sessies van minder dan een half uur tot meerdere uren of dagen (workshops, cursussen). In therapie is het gebruikelijk om sessies van een uur aan te houden, maar in overleg kan dit ook langer, afhankelijk van wat er speelt hoe het gesprek zich ontwikkelt. Met kinderen wordt korter gewerkt, bijvoorbeeld een half uur, afhankelijk van de leeftijd. Tekentaaldeskundigen zijn relatief vrij in hun eigen aanpak hier in.
Er wordt altijd eerst voor de cliënt een veilige situatie gecreëerd. Samen met de psychosociaal therapeut (of andere Tekentaaldeskundige) wordt de in de sessie gemaakte tekening besproken. Bij docenten gebeurt dit meestal in groepen.
De therapeut stelt vragen naar aanleiding van het beeld en vraagt voorzichtig aftastend door; dit is een essentieel onderdeel van het proces. De cliënt wordt uitgenodigd om met niet-oordelende belangstelling de eigen tekening of schildering en de daarbij opgeroepen gevoelens toe te laten en er naar te kijken. De cliënt deelt de gewaarwordingen met de therapeut.
De therapeut vraagt na, sondeert, en brengt de essentie samen met de cliënt in beeld. Dan wordt geëvalueerd welke betekenis het proces heeft gehad voor de cliënt en in hoeverre dit heeft geholpen bij wat de cliënt nodig heeft om zijn of haar doelen te behalen. 
Dat kan tot een volgende opdracht leiden, die wanneer dat binnen het tijdsbestek mogelijk is, direct wordt uitgewerkt in een tekening. Kan dat niet dan wordt gekeken of de opdracht thuis gemaakt kan worden.
In de eerstvolgende sessie komt de tekening dan weer ter sprake. Daarna wordt gekeken wat de volgende stap zal zijn. In overleg met de cliënt kan afgeweken worden van deze basisstructuur, als dit beter werkt.
Een therapie is succesvol afgerond als de cliënt de voor dit traject opgestelde doelen heeft gehaald en het zelfontwikkelingsproces zelfstandig kan voortzetten.


Meer informatie over Tekentaal? Ga dan naar www.tekentaal.nl  


Over Danka Husken-Smit…
Danka Husken-Smit is voorzitter van de Vereniging Tekentaal en draagt het vak Tekentaal al jaren uit via lezingen, workshops, tekenweken en -weekenden en via een eigen praktijk: STUDIO DANKA HUSKEN. Zij is auteur van de boeken De Mandala als Helend Beeld, Groot Mandala Basisboek, Numerologie in woord, beeld en getal, het Chakrawerkboek en Symbolen in de Mandala. Sinds 2013 ben ik ook initiator van de driejarige Vakopleiding: EMI. www.dankahusken.nl


*In dit artikel is de volledige tekst van het interview vanwege de beschikbare ruimte samengevat. Het interview met Danka Husken-Smit door Henk Kok vond plaats op 22 oktober 2020, en werd uitgezonden op www.musicbeatsz.nl op 8 november 2020.