Actueel

Verlangen in de levensloop

vr 15 okt 2010 - Bert den Boer

De filosoof Ernst Bloch zei in een interview ter gelegenheid van zijn 90^e verjaardag: ´Ik ben tot de bevinding gekomen dat het verlangen de enige eerlijke eigenschap van de mens is. In alles kan een mens liegen. In alles kan iets onechts sluipen. Liefde kan voorgewend zijn, hoffelijkheid alleen een kwestie van opvoeding. Helpen kan uit egoïstische motieven gebeuren, maar het verlangen kan een mens niet manipuleren. De mens is zijn verlangen.´ Het thema verlangen boeit mij mateloos en heeft - in samenwerking met Wim Huijser - geleid tot twee themaboeken: Leef je verlangen (2006) en Onbegrensd. In gesprek over verlangen en culturele identiteit (oktober 2010). Onze gesprekspartners zijn bekende personen vanuit achtergronden als wetenschap, politiek, religie, muziek, kunst, sport en entertainment. Aan de hand van interviewfragmenten en persoonlijke ervaringen vanuit diverse coachingstrajecten wordt het belang van het thema verlangen in de levensloop belicht.

Verlangen als richtsnoer
Tijdens mijn fietsvakantie deze zomer stopt een man vrij plotseling, hij tuimelt bijna van zijn racefiets en barst vrijwel meteen in een woordenstroom uit. Vroeger fietste hij wel 100 km per dag, sinds zijn herseninfarct drie jaar geleden nog hooguit 40. Hij is 64 en heeft een gezonde buitenkop. Zijn rechterhand hangt er slapjes bij, zijn rechterbeen moet hij er steeds bij trekken. Vandaar dat moeilijke afstappen. Oversteken is ook link. Tijdens zijn revalidatieperiode, rechts was hij volledig verlamd, hoorde hij medepatiënten klagen over wat ze allemaal niet meer konden. Hij geeft ons een boodschap mee: ´Zet de knop om. Kijk vooral naar wat je wel kan.´ Donkere wolken pakken samen, regen dreigt. Het blijft droog. Dat kan geen toeval zijn. De persoonlijke verlangens van deze man zijn vanzelfsprekend beinvloedt door zijn ingrijpend veranderde lichamelijke vitaliteit. Hij is een enorme doorzetter, dat helpt hem om zijn verlangen te realiseren: zo fit mogelijk zijn.
Als mens sta je voor de opgave om je leven zinvol te maken, zodat je uiteindelijk terug kunt blikken op je levenswerk. Mensen functioneren het beste als ze dat doen wat van nature het beste bij hun past. Mijn interesse in het thema verlangen komt voort uit de constatering dat in veel coachingstrajecten inzicht in persoonlijke en werkgerelateerde verlangens een noodzakelijke voorwaarde blijkt om daadwerkelijk in beweging te komen. In onze praktijk ontmoeten wij voortdurend mensen die zich afvragen of zij tevreden zijn over hun (werk)leven. En als dat niet meer het geval is hoe zij daar verandering in kunnen aanbrengen. Doelen die voorkomen uit verlangens hebben meer kans van slagen. Verlangen beschouw ik als een innerlijke bron die dient als richtinggevende kracht.

´Iedere dag kies ik de werkelijkheid waarmee ik wil leven. Ik probeer praktisch te zijn, efficiënt, professioneel. Maar ik zou graag het verlangen aan mijn zijde hebben, als mijn maatje, altijd. Niet uit verplichting, niet om de eenzaamheid te verzachten, maar omdat het fijn is, erg fijn.´ (Uit: Elf minuten - Paulo Coelho)

Levensfases
De oudste omschrijving van de menselijke levensfases zit in de Chinese spreuk dat het menselijk leven drie fasen kent: 20 jaar om te leren, 20 jaar om te vechten en 20 jaar om wijs te worden. Mensen als Bernard Lievegoed en Hans Korteweg gaan uit van dit grote ritme van drie. Het wordt ook wel de wet van opgaan, blinken en verzinken genoemd. Kijkend naar belangrijke gebeurtenissen in het leven van mensen is het opvallend hoe vaak transities in de levensloop plaatsvinden rondom de zevenjarencycli.
In de literatuur is bijvoorbeeld veel geschreven over een levensfase als puberteit. Pubers ontwikkelen hun identiteit waarbij zij zich meer dan ooit spiegelen aan leeftijdgenoten. ´Hoe zie ik eruit en hoe kom ik op anderen over´ zijn zo ongeveer de belangrijkste vragen vanuit het verlangen om erbij te horen.
In mijn werk coach ik volwassenen van uiteenlopende leeftijden, van de geïnterviewden bevindt de meerderheid zich in de leeftijdscategorie boven de 40 jaar. Mijn voorbeelden over verlangen in de levensloop concentreren zich dan ook op deze levensfasen. In het kader van een Talentenprogramma coach ik een vijftal mensen tussen de 25 en 33. Zij hebben hun eerste werkervaringen achter de rug, hebben veel in hun mars en krijgen vaak uitdagende functies aangeboden. Hun leidinggevenden zijn vaak vijftigers en de generatieverschillen zorgen soms voor frustratie. Het werk voelt op momenten ongemakkelijk, als een jas die nog niet past. De keuzeparadox is typerend voor deze generatie. Iets kiezen betekent dat je iets anders niet kiest en stel dat je verkeerd kiest. Keuzes op het gebied van loopbaan, relatie en wonen zorgen voor een groot verlangen naar een goede werkprivé balans. Een verlangen om alles uit het leven te halen. Genieten is een kwaliteit, verneem ik als levensmotto. Victoria Koblenko, actrice, verwoordt het als volgt: ´ Mijn generatie wil zijn vrije tijd of werk anders inrichten omdat we er andere waarden aan toekennen. Vorig jaar deed ik mee aan een programma over het dertigerdilemma. Ik won een test, las het boekje dat ik kreeg en kon er niet omheen dat ik dingen herkende. Je denkt echt dat alles nog mogelijk is. Elke ochtend neem ik op projectbasis de beslissing over wat ik die dag ga doen en dat toets ik intuïtief.´
Bij veertigers spelen vaak loopbaanvraagstukken. Blijf je doen wat je doet of maak je een stap. Zoja, welke? In een programma´s als Ik vertrek worden mensen gevolgd die hun verlangen volgen naar een andere invulling van hun levensbestemming. Het maakt duidelijk dat kiezen voor verlangen een prijs heeft. Er is geen verlangen zonder pijn, zonder gemis. Verlangen is ook aannemen van het gemis. Verlangen heeft te maken met zowel krijgen (in dankbaarheid aannemen van wat anderen je geven) als missen (het gemis aannemen).
Jacobine Geel, theoloog/programmamaker: ´Het beste verlangen is het gevoel dat je kunt hebben als je al heel gelukkig bent, maar toch nog steeds verdere verschieten ziet. Dan zit er een soort rust in. Maar verlangen kan ook rusteloos maken en voortdurend het moment van nu als het ware negeren of ongedaan of juist onvervuld maken. Steeds maar weer naar morgen, of naar de volgende keer of...´
Het verlangen van vijftigers kan niet beter worden verwoord dan door dit citaat van Harry Starren, directeur van opleidingsinstituut de Baak:
´Wat is genoegen? Wat is verlangen vieren? Het is het vermogen om op je bestemming te zijn. Het is gaan staan en dan terugkijken. Genieten, je omdraaien en kijken. Je ziet dan welke weg je hebt afgelegd en wat daarvoor is gebeurd. Ik gebruik graag het beeld van fietsen op een vals plat. Het lijkt net of je niet stijgt. Toch voelt het moeizaam, en dat is een goed teken. De beloning is dan afstappen. Dan kijk je terug in het dal, om vast te stellen dat je toch al veel hebt bereikt. ‘Moet je kijken wat wij hebben gepresteerd!’
Vijftigers blikken terug, willen in het reine komen met het leven wat zij hebben geleefd. Bram van Splunteren, programmamaker: `Mijn diepste verlangen is iemand te zijn die ertoe doet, iets te maken dat ertoe doet. Die wens heeft me mijn hele leven achtervolgd. Ik ervaar dat nu als een kruis dat ik draag… Ik moet denken aan een uitspraak van Richard Thompson, een Engelse popmuzikant. In een interview zei hij een keer, dat er één liedje was waar hij steeds mee bezig was om rond te krijgen, en dat lukte maar niet. Ondertussen schudde hij tal van andere liedjes zo uit zijn mouw. Maar dat ene liedje kwam maar niet af. Ik denk vaak aan die uitspraak, want ik heb ook zoiets. Het liedje dat ik niet geschreven krijg, is mijn speelfilm.´
Bij zestigers worden coachingsgesprekken vaker filosofischer van aard. Zestigers, veelal in de afbouw van hun loopbaan, benoemen vaak als het onderliggende verlangen hoe zij op een zinvolle, plezierige wijze hun loopbaan kunnen afronden.                                                                                                                    

Culturele identiteit en verlangen
‘De Franse denker Jacques Lacan zegt dat identiteit niets anders is dan het verlangen iemand te zijn. We zullen eraan moeten wennen dat onze identiteit niet gebaseerd is op afkomst, maar op een verlangen.’
Deze woorden van Arnon Grunberg - in zijn column in de Volkskrant van 31 mei 2010 - zijn herkenbaar in wat geïnterviewden vertelden over verlangen en culturele identiteit. Het integratievraagstuk lijkt een identiteitsvraagstuk te zijn geworden, waarbij velen hebben geworsteld met het leven in twee culturen:
Nilgün Yerli, cabaretière: ‘Als ze mij vroegen voel je je Turks of Nederlands, heb ik heel lang gedacht: ik voel me eigenlijk goed, maar ik moet blijkbaar een nationaliteit voelen. Daar ben ik nu overheen… Ik heb geleerd dat het heel veel erger is om een vreemde te zijn in het land van herkomst, dan een vreemde in het land van aankomst. Die ontdekking gaf me veel voldoening.´
Anousha Nzume, theatermaker: ´Verlangen heeft voor mij direct een verbinding met identiteit. In mijn culturele achtergrond speelt de vraag wie ik ben en wat ik van het leven wil een grote rol. Als ik in Rusland ben denken mensen niet dat ik Russisch ben, als ik in Kameroen ben denken mensen niet dat ik Kameroens ben en in Nederland denkt niemand dat ik Nederlands ben. Ik heb altijd verlangd naar een plek waar ik kan opgaan in de massa. Ik kan me niet anders herinneren dan dat ik me heb afgevraagd: wie ben ik? Als ik die vraag nu moet beantwoorden denk ik als eerste: ik ben moeder van een gezin.´
Mariko Peters, Kamerlid Groen Links: ‘Ik ervaar het zoeken in al die multiculturele termen als een opgelegd soort identiteit, een overtollige ballast. Ik ben meer een Europeaan met een blik naar buiten dan een Nederlander.’
Urszula Antoniak, filmregisseuse: ‘Diep in mijn hart ben ik Pools gebleven.’
Asfhin Ellian, jurist en publicist: ´De normaliteit van het leven heb ik al jong verloren. Sinds de Iraanse revolutie ben ik alleen maar ziel. Zoveel mensen in mijn omgeving zijn doodgegaan. Normale mensen gaan basketballen, achter meisjes aan of zwemmen. Dat had ik allemaal niet en dat zie je pas als je zelf kinderen hebt. In die zin word je alleen een ziel. Er is iets heel essentieels in me gestorven. Wat nog leeft is de getuigenis van wat ik heb gezien. Het verlangen om niet te vergeten. Zonder weten is er geen geweten.´

Tot slot: de in dit artikel aangegeven verlangens in relatie tot levensfases zijn algemene karakteristieken, in de wetenschap dat ieder mens zijn of haar eigen weg bewandelt.

Over de schrijver:
Bert den Boer(1956), socioloog, trainer, adviseur, coach, schrijver; werkt zelfstandig via BBdB. Voor meer achtergrondinformatie zie: www.bbdb.info

Literatuur:
Leef je verlangen, Bert den Boer en Wim Huijser, Aspekt, 2006
Nog vele jaren, de symboliek van elk levensjaar, Hans Kortweg, Servire, 1992
Ondernemen in de levensloop, een route naar inspiratie en vernieuwing in het werkleven, Jos van der Brug en Kees Locher, Vrij geestesleven, 1995
Verlangen en culturele identeit, Bert den Boer en Wim Huijser, Scriptum, 2010