Actueel

Waarom wetenschappers zich op mindfulness bezinnen

di 12 dec 2017

“Meditate, don’t medicate”, is een veelgehoorde kreet in de zogenaamde alternatieve hoek. Inmiddels zijn mindfulness en meditatie ook diep tot de mainstream doorgedrongen. Wetenschappers zijn hoopvol over de effectiviteit, maar zien dat nog onvoldoende terug in hun resultaten.

Mindfulness wordt in verschillende landen erkend als behandelmethode voor depressie. In Nederland vergoeden sommige verzekeraars het vanuit een aanvullend pakket. Leraren, brandweermannen en zelfs soldaten krijgen mindfulnesstraining, en in het bedrijfsleven is het een booming business, ook wel kritisch ‘McMindfulness’ genoemd. Zo is het een belangrijk onderdeel van Googles bedrijfsstrategie, van Apple, en talloze andere grote bedrijven. Maar die wijdverspreide en uiteenlopende toepassingen zijn niet gegrond in wetenschappelijk onderzoek.

Er zijn wel degelijk aanwijzingen dat mindfulness kan helpen bij klachten als depressie, angst en stress, maar die staan niet in verhouding tot de omvang van de hype rondom het fenomeen. Daarvoor waarschuwen 15 wetenschappers in het tijdschrift Perspectives on Psychological Science. "Gretige journalisten, universitaire persvoorlichters en nieuwsmedia hebben – daarbij soms geholpen of aangemoedigd door onderzoekers – zeer voorlopige empirische onderzoeksresultaten geïnterpreteerd als gevestigde feiten," schrijven ze.

De auteurs willen mindfulness niet in diskrediet brengen. Veel van hen zijn zelf beoefenaars, waaronder een van de coauteurs, de Nederlandse Marieke van Vugt. Ze willen alleen het ‘wijdverspreid misverstand’ rechtzetten dat het wetenschappelijk bewijs voor de effectiviteit van mindfulness overweldigend en overtuigend is. Coauteur David Meyer zit op dezelfde lijn: "Soms worden veelbelovende onderzoeksgebieden overvleugeld door pogingen om er de vruchten van te plukken voordat die echt rijp zijn; dan moet je een stap terugnemen, je bezinnen op de stand van zaken en een beter plan verzinnen voor je verdergaat."

Wijdverspreid misverstand
De manier waarop wetenschappers mindfulness onderzoeken schiet vaak tekort, schrijven de auteurs. Regelmatig ontbreekt bijvoorbeeld een controlegroep, of kreeg de controlegroep geen alternatieve behandeling. En in veel neurowetenschappelijk onderzoek naar de effecten van meditatie – het soort onderzoek dat vaak de media haalt – vonden de auteurs veel ‘oversimplificaties’ en ‘dubieuze interpretaties’ van data. Voor MRI-scans moeten proefpersonen bijvoorbeeld heel stil liggen. Ervaren meditators kunnen dat wellicht beter dan beginners, en dat kan de MRI-beelden vertekenen, wat dan onterecht als betekenisvolle verschillen in breinstructuren wordt gelezen.

Meditatie kan ook negatieve effecten hebben
Misschien verontrustender is de waarschuwing in het artikel dat er te weinig aandacht is voor mogelijke negatieve effecten van meditatie en mindfulness. Sommige klachten kunnen verslechteren door meditatie, met name bij psychische aandoeningen zoals schizofrenie en depressie, zeker als de oefening niet speciaal voor die aandoeningen ontwikkeld is. De auteurs vonden meer dan twintig gevallen in de wetenschappelijke literatuur waarin meditatie zulke ernstige gevolgen had – waaronder psychosen, paniekaanvallen en herbelevingen van traumatische herinneringen – dat er een behandeling of medische hulp nodig was.

In Boeddhistische tradities, de oorsprong van modernere mindfulnessvarianten, is welbekend dat meditatie heel heftig kan zijn, en er is ook steeds meer wetenschappelijke aandacht voor mogelijke negatieve effecten. Desalniettemin monitorden slechts 25% van de meditatie-onderzoeken die sinds 2015 gedaan werden de mogelijke negatieve effecten ervan.

Als er geen rigoureuzer onderzoek gedaan wordt, aldus de auteurs, dreigen de positieve effecten van mindfulness ondergesneeuwd te blijven door middelmatige resultaten. Bovendien kunnen hype en hooggespannen verwachtingen leiden tot teleurstelling en mindfulnessvermoeidheid. Wat het veelbelovende onderzoeksgebied tot stilstand kan brengen nog voordat het goed op gang gekomen is, vrezen ze. Kortom: mind the hype.

Bron: De Kennis van Nu